Alfred Hitchcock i film, którego świat się przestraszył. Historia „German Concentration Camps Factual Survey”
Alfred Hitchcock – powszechnie znany jako „Mistrz suspensu” – zapisał się w historii kina nie tylko jako reżyser thrillerów takich jak Psychoza, Zawrót głowy czy Ptaki. Jego wkład w rozwój kina, mistrzowska umiejętność budowania napięcia i ikoniczny wizerunek sprawiły, że stał się jedną z bardziej rozpoznawalnych postaci kultury XX wieku.
Niewiele osób słyszała, że w 1945 roku Alfred Hitchcock podjął się wyzwania zupełnie innego niż kreowanie fikcyjnych historii. Postanowił pomóc stworzyć film dokumentalny o niemieckich obozach koncentracyjnych, który był tak przerażający, że przez dziesięciolecia nie ujrzał światła dziennego.
Hitchcock i wojna
Podczas II wojny światowej Hitchcock, chociaż już wtedy mieszkający w Stanach Zjednoczonych, głęboko przeżywał los Wielkiej Brytanii i wydarzenia w Europie. Ze względu na swój wiek, stan zdrowia i miejsce zamieszkania nie mógł wziąć czynnego udziału w działaniach wojennych. Szukał więc innego sposobu, by przyczynić się do walki z nazistowskim reżimem. Jak sam powiedział:
„Czułem, że muszę coś zrobić. Gdybym nie zrobił niczego, żałowałbym tego do końca życia.”
Powstanie niezwykłego filmu
W kwietniu 1945 roku Naczelne Dowództwo Alianckich Sił Ekspedycyjnych (SHAEF) zleciło realizację filmu, który miał być pokazany Niemcom – jeńcom wojennym i cywilom – po upadku III Rzeszy. Celem było ujawnienie prawdy o zbrodniach nazistów w obozach koncentracyjnych.
Za produkcję odpowiedzialny był Sidney Bernstein z brytyjskiego Ministerstwa Informacji, który zgromadził zespół wybitnych specjalistów: montażyści Stewart McAllister i Peter Tanner, dziennikarze Colin Wills i Richard Crossman. Do zespołu zaproszono również Alfreda Hitchcocka. Choć nie był obecny podczas kręcenia materiału, miał ogromny wpływ na jego ostateczny kształt. Podpowiadał, jak układać sekwencje obrazów, by zbudować maksymalne emocjonalne napięcie oraz wstrząsnąć widzem, ukazując skalę ludzkiego cierpienia.
Hitchcockowskie podejście do dokumentu
Alfred Hitchcock nie chcąc, by film był wyłącznie suchym zbiorem faktów, zaproponował bliską mu narrację polegającą na budowaniu narastającego napięcia. Od spokojnych ujęć pustych baraków, przez odkrywanie śladów tragedii, aż po ukazanie stosów ciał i wycieńczonych więźniów.
Chciał, by odbiorca poczuł się jak świadek. By nie mógł odwrócić wzroku, nie mógł się od tego oderwać. Wskazał także na konieczność ukazania miejsc zbrodni w kontekście codziennego życia: tak, aby niemieccy widzowie uświadomili sobie, że te potworności działy się tuż obok nich.
Film, który został zamrożony
Mimo ogromnego wysiłku twórców, projekt nie został ukończony w 1945 roku. Opóźnienia wynikające z powojennego chaosu oraz zmiana polityki wobec Niemców sprawiły, że w nowej, odbudowującej się rzeczywistości uznano ten film za „zbyt brutalny” dla niemieckiego społeczeństwa.
Ostatecznie po pokazie nieukończonej wersji 29 września 1945 roku, projekt został zarzucony. Materiały trafiły do archiwum Imperial War Museum (IWM) w Londynie, gdzie przeleżały prawie czterdzieści lat.
Rekonstrukcja dokumentu po latach
W latach 80. pracownicy Imperial War Museum oraz badacze zajmujący się biografią Sidneya Bernsteina zainteresowali się na nowo tym projektem – uznali jego wartość historyczną i postanowili go przypomnieć światu. W 1984 pokazano nieukończoną pięcioszpulową wersję na festiwalu Berlinale pod tytułem „Memory of the Camps”.
Pełna restauracja projektu rozpoczęła się dopiero w 2008 roku. Zespół z Imperial War Museum, przy wsparciu firmy Dragon DI, odtworzył brakującą szóstą szpulę, odnowił wszystkie materiały i przywrócił filmowi pierwotną strukturę. Ostateczna wersja nosi tytuł: „German Concentration Camps Factual Survey”.
Narratorem został brytyjski aktor Jasper Britton, a efekty dźwiękowe zostały starannie zrekonstruowane z archiwalnych nagrań.
Znaczenie dokumentu
„German Concentration Camps Factual Survey” to jedno z najbardziej wstrząsających świadectw XX wieku. Nie jest to klasyczne kino Hitchcocka – brak tu suspensu czy fabularnych twistów – ale w każdym kadrze widać jego mistrzowską rękę: świadome budowanie emocji, bezwzględną szczerość wobec widza oraz wstrząsającą prostotę przekazu. To film, którego świat w 1945 roku się przestraszył. Dziś jest nieocenionym dokumentem historycznym i jednym z najbardziej nieoczekiwanych, a zarazem najważniejszych rozdziałów w twórczości Alfreda Hitchcocka.
To tylko jedna z wielu historii, które kryją się za kulisami wielkiego kina.
Wejdź do działu Historia kina po więcej niezwykłych opowieści.
Zajrzyj też na stronę główną i daj się wciągnąć w historię jak nigdy dotąd
Źródła:
Imperial War Museum – German Concentration Camps Factual Survey