Alojzy Bruski „Buk” – bohater Borów Tucholskich, którego zabiła powojenna Polska

17 września 1946 roku w więzieniu we Wronkach rozległy się strzały. Wtedy życie stracił porucznik Armii Krajowej Alojzy Bruski ps. „Grab”, „Drwal”, „Buk”. Oficer Wojska Polskiego, dowódca oddziału partyzanckiego „Cisy-100”, harcmistrz i patriota z krwi i kości.

Kaszubskie korzenie i młodość

Urodził się 7 kwietnia 1914 roku w Piechowicach na Kaszubach, w rodzinie gospodarzy prowadzących spore, 150-hektarowe gospodarstwo. Matka – Marta z domu Sikorska – wychowywała Alojzego i jego rodzeństwo w duchu tradycji i religii. Z domu wyniósł pracowitość i przywiązanie do kaszubskiej ziemi.

Był zdolnym uczniem – maturę zdał w Kościerzynie, a jego pasją szybko stało się harcerstwo. Jako harcmistrz RP prowadził 18. Drużynę Harcerską im. gen. Józefa Hallera. Niezwykle zaangażowany, zdobył aż dziewięć sprawności instruktorskich. Już wtedy widać było, że ma w sobie cechy przywódcy.

Od harcerza do oficera

Po szkole średniej obrał drogę wojskową. Ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy w Różannej i Szkołę Podchorążych Piechoty w Komorowie. 1 października 1937 roku został mianowany podporucznikiem piechoty i trafił do 72. pułku piechoty w Radomiu, gdzie dowodził plutonem.

W Wojnie Obronnej 1939 roku walczył jako dowódca plutonu ckm. 15 września 1939 roku w rejonie Miłosnej dokonał czynu, który przeszedł do legendy. Stojąc z ciężkim karabinem maszynowym w rękach, sam rozbił sześć niemieckich samochodów pancernych. Kilka dni później został ranny w obronie Warszawy. Po kapitulacji stolicy trafił do niewoli, ale z niej uciekł.

Konspiracja na Pomorzu

Ukrywał się najpierw w Piechowicach, potem w Tczewie, gdzie odnowił kontakty i wstąpił do Związku Walki Zbrojnej. Początkowo dowodził obwodem tczewskim, który później rozwinął się w Inspektorat Rejonowy Tczew–Chojnice AK. W działalności wspierała go narzeczona – Czesława Ernst ps. „Fala”, dzielna łączniczka.

Aresztowania z 1943 roku zmusiły go do chwilowego wycofania się, ale już w 1944 roku objął dowództwo oddziału „Cisy-100” – jednego z największych oddziałów partyzanckich AK na Pomorzu. Liczył ok. 150 partyzantów i operował w Borach Tucholskich.

Bruski był nie tylko sprawnym taktykiem, ale i dobrym organizatorem. Zbudowano ziemianki, piekarnię, kuchnię polową, studnie, a nawet brzozowe krzyże – znak, że walka ma wymiar duchowy. Partyzanci śpiewali pieśni patriotyczne i czuli, że stoją na straży wolnej Polski.

Z lasu przeciw nowej władzy

Na początku 1945 roku Alojzy Bruski został awansowany do stopnia porucznika. W lutym ujawnił się przed nową władzą w Bydgoszczy i został skierowany do obozu w Zimnych Wodach, gdzie pełnił funkcję komendanta. Równocześnie utrzymywał kontakty konspiracyjne – widział coraz wyraźniej, że komuniści traktują żołnierzy AK jak zdrajców.

Nocą z 29 na 30 kwietnia 1945 roku zdezerterował wraz z 35 żołnierzami i powrócił do lasu. Tak powstał oddział „Świerki II”, zaprzysiężony w leśniczówce Emilianowo. Jego zadaniem była obrona ludności przed sowieckimi maruderami i szabrownikami. Oddział stoczył kilka potyczek – pod Nową Wsią Wielką, Chrośną, Pszczółczynem i Brzozą Bydgoską.

W połowie maja, w Kabacie, oddział został rozbity przez NKWD. Bruski zdołał się ukryć, ale kilka tygodni później, 7 lub 12 czerwca 1945 roku, został aresztowany w Bydgoszczy przez funkcjonariuszy UB.

Proces i śmierć

W grudniu 1945 roku w Bydgoszczy Wojskowy Sąd Rejonowy skazał Bruskiego na 10 lat więzienia. Jednak na osobisty wniosek Bolesława Bieruta wyrok zmieniono na karę śmierci.

We Wronkach oczekiwał na egzekucję. Spowiadał się u franciszkanina o. Makarego Żogały, przekazał różaniec rodzinie i pożegnał się z bratem, ks. Józefem Bruskim. Do jednego ze współwięźniów powiedział: „Idę na tamtą stronę, skąd już nie ma powrotu”. 17 września 1946 roku został rozstrzelany. Pochowano go w bezimiennym grobie. Rodzina o szczegółach dowiedziała się dopiero po 1989 roku.

Pamięć i dziedzictwo

Alojzy Bruski został pośmiertnie awansowany do stopnia kapitana i odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych i Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami.

Jego pamięć trwa: tablice pamiątkowe w Toruniu, Dziemianach i Lipinkach, ulica w Gdańsku-Oruni, popiersie nad jeziorem Gogolino. W latach 80. ks. Franciszek Kaszubowski, dawny partyzant „Cisów-100”, rozpoczął nawet starania o proces beatyfikacyjny swojego dowódcy.

W 2024 roku, na terenie Wdeckiego Parku Krajobrazowego, odnaleziono pozostałości ostatniego obozowiska jego oddziału – materialny ślad walki, którą prowadził do końca.

Bohater zapomniany i odnaleziony

Historia Alojzego Bruskiego to opowieść o młodym Kaszubie, który najpierw bronił Warszawy, potem prowadził oddział w Borach Tucholskich, a wreszcie stanął do walki z komunistycznym reżimem. Dla jednych był bohaterem, dla innych – „bandytą”.

Dziś wiemy jedno: walczył o Polskę wolną i niepodległą, a jego los jest symbolem tragedii całego pokolenia żołnierzy wyklętych.