Wyraz nadziei w otchłani mroku - Wojciech Gerson ku pokrzepieniu serc

Wojciech Gerson nie tylko malował historię – on ją interpretował i nadawał jej wymiar narodowy. Jego obraz „Kazimierz Odnowiciel wracający do Polski” to nie tylko scena z przeszłości, ale także wezwanie do nadziei w czasach zaborów.

Rok 1038: Gdy Polska niemal zniknęła z mapy

W 1038 roku książę czeski Brzetysław I dokonał niszczycielskiego najazdu na osłabioną i pogrążoną w chaosie Polskę. Po zbrojnym wtargnięciu armii czeskiej państwo polskie w zasadzie przestało istnieć. Rozpoczęty jeszcze za życia Mieszka II kryzys został przypieczętowany buntem możnych oraz reakcji pogańskiej – buntu przeciwko budowaniu państwa, którego jednym z fundamentów stało się chrześcijaństwo. Odbudowę państwa i jego struktur kościelnych zawdzięczamy synowi Mieszka II, Kazimierzowi zwanemu Odnowicielem. Jego powrót w 1039 roku z Rzeszy na płótnie przedstawił warszawski mistrz pędzla – Wojciech Gerson.

Kilka słów o malowidle

Obraz „Kazimierz Odnowiciel wracający do Polski” to dzieło wpisujące się w nurt polskiego malarstwa historycznego i realizmu, przedstawiające wydarzenie stanowiące cezurę pomiędzy pierwszym państwem piastowskim, którego początek ukazał Jan Matejko na obrazie „Chrystianizacja Polski”. Na pierwszym planie widzimy zabitego duchownego chrześcijańskiego w liturgicznej szacie, przywalonego krzyżem, czyli jakby symbolicznie ukrzyżowanego. W prawym dolnym rogu widać kielich, z którego wysypały się hostie, a obok – otwartą księgę, zapewne Pismo Święte.

Interesująca jest różnica kształtów – ułamany na dole krzyż nie pasuje do wkopanej w ziemię jego domniemanej podstawy, która jest szersza, mniej starannie ociosana. Sprawia również wrażenie spróchniałego pieńka po złamanym drzewie. Przekazem tego szczegółu może być to, iż państwo piastowskie zostało zbudowane na nietrwałej podstawie i dlatego legło w gruzach. Obalony krzyż symbolizuje porządek wprowadzony w nowym chrześcijańskim państwie europejskim, a pieniek co się ostał – to starsza przedchrześcijańska tradycja.Na drugim planie obrazu, a dokładniej w samym centrum widzimy księcia Kazimierza na czarnym koniu. Ziemia pod kopytami konia wznosi się, niby postument, nieco ponad poziom, na którym leży przywalony krzyżem duchowny. Dzięki temu patrzymy na księcia od dołu, co nadaje jego postaci charakter monumentalny. Głowa Kazimierza znajduje się na środku nieba które jest w tym miejscu rozjaśnione, w wyraźnym kontraście do ciemnych burzowych chmur w pozostałych częściach nieba. Ma to wymowę symboliczną – nad krajem przetoczyła się burza, ale już się rozjaśnia, przybywa ten, który ponownie zaprowadzi porządek. Na niebie możemy zauważyć również czarne ptaki, które są synonimem demonicznych mocy pogaństwa. Przy księciu widzimy uzbrojonego woja wspartego na włóczni, który gestem prawej dłoni, powstrzymuje jakby księcia przed dalszą jazdą ze względu na leżącego na ziemi martwego duchownego. Kazimierz jednak w wymownym geście splata dłonie, ocenia sytuację i rozważa sposoby odwrócenia tego, co się stało. Po prawej od strony księcia widać jego zbrojny hufiec, z kołyszącą się na wietrze flagą.

Wyraz nadziei

Pomimo iż obraz ,,Kazimierz Odnowiciel wracający do Polski” opowiada o momencie bardzo trudnym i smutnym, to jednak przesłaniem tego dzieła jest wlanie nadziei Polakom pod zaborami. Opowieść historyczna przedstawiona przez Wojciecha Gersona akcentuje ten trudny moment z historii naszej Ojczyzny lecz wlanie nadzieję, iż istnieje ciągle szansa na odbudowę państwa polskiego oraz na powrót samej Polski na mapy świata. Obraz zapowiada odnowę duchową, państwową i narodową. Dzieło powstałe w 1887 roku miało pokrzepiać serca Polaków pod zaborczą niewolą.